Heb jij vaak maagdarmklachten, last van snelle hartslag, moeheid, concentratieproblemen en prikkelbaarheid? Moet je vaak plassen? Grote kans dat je last hebt van chronische stress. Jouw lichaam is dan blijvend in een staat van alertheid en vuurt continu signalen van gevaar af. Hoe werkt chronische stress precies in je lichaam en waarom is het zo moeilijk te doorbreken?

Het ‘stresssysteem’ is het beste uit te leggen aan de hand van drie hormoonklieren in ons lichaam: de hypothalamus, de hypofyse en de bijnieren. Deze drie hoofdrolspelers vormen samen de HHB-as en zijn continu in samenspel.

Stel je voor: een enge man komt ons tegemoet op een donker paadje. Meteen voelen we het resultaat in ons lichaam: het hart gaat sneller kloppen, we beginnen te zweten, meer bloed stroomt naar onze spieren, we ervaren een verhoogt alert gevoel. Kortom: we maken ons klaar om te vechten of te vluchten. Dit is het resultaat van een vernuftig systeem in ons lichaam dat ons beschermt tegen acuut gevaar.

Dit is het resultaat van een interactieproces tussen endocriene klieren (klieren van het hormoonstelsel) in onze hersens en op je nieren, die samen dus de bovengenoemde HHB-as vormen (hypothalamus-hypofyse-bijnieras, zie afbeelding). Deze as regelt de lichaamsreactie op stress en beschermt ons tegen acuut gevaar.

Helaas treedt dit systeem in je lichaam ook in werking als het minder noodzakelijk is. Het maakt namelijk geen onderscheid tussen gevaar in de buitenwereld of signalen die vanuit jouw gedachtenwereld komen. Angst voor het oordeel van anderen kan dus net zo heftig voelen als angst voor een naderende engerd op een donker bospaadje. Lichamelijke dreiging of het risico om sociaal buitengesloten te worden – gevaar is gevaar.

Hoe gaat dit in zijn werk?

De eerste speler in het stressverhaal is dus de hypothalamus. Dit is het regelcentrum voor het handhaven van de balans in je lichaam. Deze klier is betrokken bij alle aspecten van je emoties, voortplanting, autonome zenuwstelsel en hormoonhuishouding. Het geeft het hormoon CRH af (corticotropin-releasing hormone) aan speler nummer twee: de hypofyse. Het hormoonstofje hoeft niet ver te rennen want deze klier hangt letterlijk aan de hypothalamus.

De hypofyse is een klier ongeveer in het midden van ons hoofd ter grootte van een kikkererwt. De rol van deze klier is zo groot dat hij ook wel (heel poëtisch) de dirigent van het hormonale orkest wordt genoemd. Het produceert enorm veel hormonen en is dé schakel tussen het centrale zenuwstelsel en het hormoonstelsel.

Onder invloed van het CRH dat van de hypothalamus afkomt, produceert de hypofyse het hormoon ACTH (adenocorticotroop hormoon). Dit stofje neemt op zijn beurt een sprint richting de laatste deelnemer in dit spannende actiedrama: de bijnieren.

Bijnieren

De bijnieren zitten op je nieren maar maken daar in principe geen deel van uit. Deze klieren maken ook een aantal hormonen waarvan voor dit verhaal de belangrijkste zijn: adrenaline en cortisol.

Deze hormonen maken je lichaam klaar voor de vecht-of vluchtreactie. Adrenaline zorgt er onder andere voor dat je hart sneller gaat kloppen. Het vermindert de bloedtoevoer naar je darmen zodat er meer bloed naar je spieren kan stromen. Onder invloed van cortisol stijgt je bloedsuikerspiegel om meer energie vrij te maken, daalt het slaaphormoon melatonine en daalt de werking van je immuun- en voortplantingssysteem.

Chronisch: wat dan?

Al deze reacties zijn erg nuttig bij direct gevaar. Maar wat als je stressbron geen acute maar een chronische situatie is? Dan zorgt het voor een hoop problemen.

Normaal gesproken geeft het verhoogde cortisolgehalte een signaal aan de hypothalamus om de afgifte van CRH te remmen. Hierdoor daalt het ACTH en vervolgens de adrenaline en cortisol. Langzaam komt het lichaam weer in homeostase, de staat van evenwicht en rust.

Bij chronische stress gebeurt dit niet, of niet voldoende. De signalen van gevaar blijven dan namelijk altijd aanwezig: er is altijd wel een deadline te halen, altijd wel iemand om te pleasen. Hierdoor blijft het cortisol-en adrenalinegehalte verhoogd.

Je bent dan bijvoorbeeld vatbaarder voor ziekten, hebt vaak spijsverteringsproblemen en moeite met slapen. Je bent minder stressbestendig. Een droge mond, slechte huid, minder eetlust en pijn op je borst kunnen ook voorkomen. Omdat je continu op scherp staat vermindert jouw vermogen om je te verbinden met anderen en om goed te communiceren. Dit heeft eenvoudigweg geen prioriteit. Voeg dit samen met de andere genoemde symptomen aan het begin van dit artikel en voilà: het drama genaamd chronische stress is compleet.

Vicieuze cirkel

Chronische stress komt vaker voor dan je denkt. Het lastige is dat het een vicieuze cirkel wordt: doordat je lichaam continu aan de alarmbel hangt, zijn je gedachten gericht op overleven. Jouw angstige gedachten zijn op hun beurt weer een trigger voor het aanmaken van de stresshormonen. Het is belangrijk deze cirkel te doorbreken en weer rust te brengen in jouw systeem.
Herken je een aantal signalen bij jezelf? Blijf er niet mee rondlopen. Integratieve counseling en hypnotherapie kan jou helpen. Ga wel altijd eerst naar je huisarts en bespreek jouw situatie. De arts kan dan eerst controleren of er lichamelijk niets mis is.

 

 

Bronnen: 

https://www.psyblog.nl/2018/04/19/brein-acute-chronische-stress/

https://www.hersenletsel-uitleg.nl/gevolgen/gevolgen-per-hersendeel/hippocampus

Smits, Braam: Slaap waakritme, Inmerc: 2003

Foto: Photo by Milada Vigerova on Unsplash